Will Eisner behoeft geen introductie. Met
Fagin de jood heeft de vader van de graphic novel heeft zowat zijn laatste ei gelegd voor hij de pijp aan Maarten gaf. De strip verscheen voor het eerst in 2003, twee jaar vóór zijn dood.
Fagin is een van de hoofdpersonages uit
Oliver Twist van Charles Dickens. Hij is de baas van de dievenbende waarbij Oliver in Londen aanvankelijk onderdak vindt.
Fagin de jood is geen hervertelling van
Oliver Twist. De strip vertelt hoe hij de heler is geworden uit het boek.
De laatste jaren van zijn leven leek Eisner zich meer en meer op te werpen als een bestrijder van antisemitisme. Zie ook
Het Complot. En net dat was ook de drijvende kracht achter
Fagin de jood.
In de ogen van Eisner heeft Dickens zich namelijk schuldig gemaakt aan racisme door Fagin af te schilderen als een dief. Zo heeft Dickens 'Jood' als scheldwoord gebruikt en tekende de illustrator portretten in de stijl van wat de Nazi's later ook zouden gebruiken.
Feit is dat in Dickens' tijd veel joden aan de onderkant van de samenleving leefden, veelal in erbarmelijke omstandigheden en vaak met honger kampten. Om te overleven, zochten velen hun toevlucht tot de criminaliteit. 'Jood' werd zo inderdaad een scheldwoord in die tijd.
Maar was Dickens echt een antisemiet? Hij heeft verscheidene keren joden verdedigd en opgeroepen tegen jodenhaat. Het opzet van
Oliver Twist was trouwens heel nobel: het is een aanklacht tegen armoede en vooral tegen de schandalige omstandigheden van de workhouses, een soort fabrieken waarin mensen, inclusief kinderen, als slaven moesten werken. Het uitgangspunt was dus allesbehalve antisemitisme. Wel leefde Dickens in een tijd waar antisemitisme als normaal werd beschouwd. Goedpraten kan je dat natuurlijk niet, maar je kan dan wel beter begrijpen waarom Dickens voor een jood koos. De grootste bruut uit
Oliver twist is trouwens Sikes, die geen jood is.
Maar dit is een stripbespreking, geen sociologisch debat.
Fagin is gevat en zit opgesloten in de cel. Net voor hij opgehangen wordt, roept hij Charles Dickens bij zich. Hij roept hem ter verantwoording voor de manier waarop hij joden afschildert en vertelt hem zijn levensverhaal.
Hij leefde als boefje met zijn vader en moeder, die al vroeg aan hun einde kwamen. Daarna kwam hij in dienst van een rijke jood. Hij werd verliefd op een jodin van goede komaf, maar werd door haar vader verjaagd. Hierdoor raakte hij opnieuw betrokken bij de misdaad. Nadat hij opgepakt werd, veroordeelde een rechter hem tot tien jaar strafkolonie. Na die tien jaar keert hij terug naar Londen en wordt hij geleidelijk aan het hoofd van de dievenbende zoals we hem uit
Oliver Twist kennen. Wie
Oliver Twist gelezen of gezien heeft, kent de rest van het verhaal.
Na de eerste lezing liet de strip me achter met een dubbel gevoel. De tweede lezing maakte me duidelijk waarom: de geschiedenis van Fagin vóór hij in contact kwam met Oliver Twist wist minder te beroeren dan ik verwacht had. Eisner maakt van Fagin een speelbal van het lot. Telkens als hij een kans ziet om zijn leven een positieve wending te geven, wordt die genadeloos de grond ingeboord door omstandigheden buiten zijn wil. Hij stevent dus af op een onontkoombaar bestaan in de misdaadwereld.
Maar is dat zo? Toen Fagin verjaagd werd door de vader van het meisje waaarop hij verliefd werd, kon hij toch evengoed terugkeren naar de rijke jood waar hij in dienst bij was? Neen, Eisner stuurt hem weer de sloppen in. Deze overgang leek me wat met het haar getrokken, maar ja, anders was het verhaal toen al verteld geweest...
Na een goeie 50 pagina's kruisen Oliver en Fagin elkaars levens. Van dan af begint het verhaal meer te boeien. (Misschien is dat wel omdat iedereen dat deel van het verhaal al kent.)
Op het einde straft Fagin/Eisner Dickens genadeloos af. Dat doet hij ook nog eens in een voor- én nawoord. Wat overkill, vind ik persoonlijk.
Is
Fagin de jood dan een slechte strip? Neen, Eisner was en is een rasverteller. Net daarom had ik hoge verwachtingen van deze strip, die niet volledig ingelost zijn wat mij betreft. Zijn platen en dosering zijn wel om van te snoepen.
Kortom,
Fagin de jood is een goed verhaal. Het belerende vingertje aan het begin en aan het eind moet u er maar bijnemen ...
