stripINFO.be Forum - UGC

Er is geen onderwerp meer dat taboe is voor de stripwereld. Waar vroeger humor en/of avontuur bepalend waren worden nu ook alle diep menselijke emoties besproken en getekend. Het levert pareltjes van jewelste op, maar dat hoef ik de rechtgeaarde stripliefhebber niet te vertellen.

Eenzelfde evolutie is ook te merken binnen een bepaald genre van strips. Westerns zijn sinds de eersteling van Morris sterk geëvolueerd, ook science fiction verhalen zijn complexer dan bij Martin Lodewijk. De historische strips van Sirius zijn meer een avonturenverhaal tegen de achtergrond van wat toen historisch correct werd beschouwd, terwijl we nu vaak biostrips mogen lezen die focussen op emoties en de psychologie van een hoofdfiguur.

Al deze evoluties zijn ook terug te vinden in strips over wereldoorlog II. Waar bij Buck Danny het beeld nog sterk gepolariseerd was en het avontuur centraal stond terwijl de oorlog zelf eerder het excuus was om het verhaal te kunnen situeren, zijn in de loop der jaren talloze strips verschenen die met meer diepgang bepaalde facetten uit WO2 hebben belicht.

Denk hierbij zeker aan Maus, of Hiroshima, maar ook klassiekere oorlogsverhalen zoals Airborne 44 . Het verzet is ook altijd een geliefkoosd onderwerp geweest, waarbij nationale en regionale verschillen duidelijk tot uiting kwamen in het werk van Gibrat of Sokal. Recent leerden we door Tardi het leven van de Franse krijgsgevangenen kennen in het verhaal over zijn vader.

Waar relatief weinig aandacht aan werd besteed was het verhaal van de Duitse soldaat. Hun lot wordt belicht in De hel van het oostfront, een vierdelige reeks van de hand van Olivier Speltens.

In deze reeks volgen we een groep mannen tijdens de oorlog tegen Rusland. Centraal staat de jonge Ernst Kessler, die bij het begin van de reeks nog maar 19 is en behoorlijk groen achter de oren.

Het vierde album focust op de terugtocht nadat Stalingrad verloren ging en de Russen de overhand krijgen. Telkens opnieuw zien de Duitsers zich tegen een overmacht geplaatst, wat voor telkens nieuwe terugtrekkingen zorgt. Tenminste voor diegenen die het konden overleven, en dan meestal tijdelijk.

De afkeer die deze soldaten hadden voor het uitvoeren van taken die hen werden opgedragen, de angst die niet enkel de soldaten maar ook de Duitse burgerbevolking had voor de oprukkende en meedogenloze Russen, het desondanks toch trachten stand te houden, het komt allemaal aan bod.

Titel van dit album is "Wij waren mensen". Dit is voor velerlei interpretatie vatbaar. Er kan hierdoor aandacht gevraagd worden voor het feit dat ook deze soldaten mensen waren, en dat hun lot daarom niet mag vergeten worden. De doorsnee soldaat was zeker geen nazi en ook een slachtoffer. Niemand van hen heeft een heldenontvangst gehad, ze behoorden immers tot het verliezende kamp. Maar eigenlijk waren ze niet anders dan diegenen die wél als helden worden beschouwd.

Natuurlijk hebben de Duitsers zich misdragen en dat valt niet goed te praten. Maar waren de Russen daarin dan anders? Wie in hun handen viel kon het vaak niet navertellen. Het lot van de talloze verkrachte meisjes is zelfs in Duitsland nog niet zo lang geleden bespreekbaar geworden. De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars, dat blijkt eens te meer.

Maar "Wij waren mesnen" kan je ook anders interpreteren. Toen Ernst als negentien jarige vertrok was hij een jongmens, klaar om in het leven te stappen. Na de oorlog, die voor hem niet eens de volle 5 jaar geduurd heeft, komt hij terug als een man, gehard en van alle illusies beroofd. En wie terug kon komen en hoopte dan het leven weer op te kunnen nemen moest vaak nog een zware slag verwerken, want ook thuis was niet alles rustig zijn gangetje blijven gaan.

Van Brusselaar Olivier Speltens is nog niet veel in het Nederlands vertaald geraakt. Toch gaat het niet om een jonkie, want zijn jaargang is 1971. In een mooie realistische stijl is hij in staat de verschrikking van de oorlog op te roepen terwijl hij zich verre houdt van sentimentele of geromantiseerde verhaallijnen. De oorlog was hard, voor iedereen. Ook voor de Duitsers.

Deze reeks hoort thuis in de kast van elke stripliefhebber met een minimum aan interesse in wereldoorlog II.

Prima analyse, Fumetti! Met name het feit dat de we als westerse samenleving langzamerhand bereid zijn om de kant van de "bad guys" aan te horen, en onze gemeenschappelijke Europese historie in een iets genuanceerdere context willen zien. Zonder op enerlei wijze afbreuk te willen doen aan het, letterlijk, onnoemelijke leed wat de Nazis hebben aangericht gedurende de oorlogsjaren (en ervoor), blijkt achteraf gezien dat de Duitse bevolking grotendeels (de, toegegeven substantiële, minderheid van fanatici uitgezonderd) net zo'n slachtoffer geweest te zijn van dat regime als de rest van Europa, en wat uitstekend verbeeld is in de in dat opzicht, ogen openende, TV mini serie "Unsere Mütter, unsere Väter" uit 2013.

Ik herinner me nog heel goed de furieuze furore die de stripalbums Oostfront en Kaleunt, beiden toevallig uit 1988, veroorzaakt hebben. "Hoe durven strip auteurs sympathiek te staan tegenover "De Vijand", luidde het toen. In het eerste geval wellicht terecht, daar de auteur onwijselijk het verhaal van de (Belgische) Waffen-SSer (SSers zijn wat dat betreft, vanwege hun ideologisch fanatisme, onomstotelijk de echte "bad guys") Jean d'Artois vertelde en destijds beticht werd van rechts-extremistische sympathieën en bekritiseerd werd voor de vergoelijkende toon die hij aan sloeg, niet allen in het verhaal, maar ook in de begeleidende dossiers. De kritiek aan het adres van het tweede geval, in de vorm dat de Duitse U-Boot bemanning vaderlandsliefde aan de dag legde alsof dat een misdaad op zich zelf is, was mijn inziens onterecht, daar Mouminoux oprecht probeerde te verhalen wat de Duitse onderzeeboot marine mensen ervoeren in de oorlog, in navolging van de eveneens ongeëvenaarde anti-oorlogs film "Das Boot" uit 1981. Inmiddels is bekend dat de "Kriegsmarine", ondanks het feit dat partij-leden in de organisatie geplaatst waren als spionnen (als weergegeven in "Das Boot"), er alles aan gedaan heeft om hun van oorsprong Joods personeel af te schermen van de Nazi-partij, en dat meerdere, van origine Duitse, Joden de Nazi jaren hebben overleefd dankzij de Kriegsmarine.

De tijden zijn aan het veranderen in dat opzicht. En wat deze nieuwe uitgaves in feite positioneren is, "Wat had ik moeten doen dan?," en dit kon voor sommigen wel eens oncomfortabel zijn.

Dank je wel.

Het zou toch ook wel eens de moeite zijn een strip over een echte Nazi te maken. Niet om hem te verheerlijken (bewaar ons!), ook niet om hem goed te praten. Maar gewoon als analyse "wat brengt iemand hiertoe?"

Hear, hear, da's een goeie...Ik heb vrij recentelijk een documentaire gezien over Heinrich Himmler, laten we eerlijk zijn zo'n beetje "the second worst human being in Western History". De documentaire verhaalde alleen wat hij geschreven heeft aan zijn familie, met op de achtergrond beelden van hem als geregistreerd in krek dezelfde tijdsperiode waarin hij die brieven schreef. Het is "mind-boggling" hoe anders hij was als een mens met familie leden waarvan hij hield en hoe hij zich gedragen heeft t.o.v. anders denkenden, waarlijk een onderwerp voor een Graphic Novel ala Maus of, in dit geval bijzonder toepasselijke, Peter Pontiac's Kraut (Pontiac had een "foute" vader).

Oeh... als historicus moet ik toch even slikken als ik deze review lees. Ik wil geen moreel vingertje heffen omdat ik je punt wel begrijp... maar je beeld van die tijd is niet in lijn met wat er is gebeurd.

- Het overgrote deel van jonge soldaten was wel degelijk overtuigd Nazi. Een diepe indoctrinatie vanaf de jeugd en gedurende de training was hiervan de oorzaak.
- De rol van de wehrmacht in de gruweldaden in het Oosten zijn te breed om als incident weg te wuiven.
- Zij deden het ook is niet bepaald sterk. Ik begrijp dat je het niet goed praat, maar je zet het wel zo neer.

Het is niet zo dat het Russische leger "gewoon" dezelfde soort misdaden beging als de Duitsers. Moord, verkrachting, plundering, politieke zuiveringen zijn zeer zeker gepleegd (op grote schaal), maar het ondersteunen van gerichte Genocide gebeurde met medewerking van de Wehrmacht. Het is lastig om een zelfde claim te maken voor de Russen.

Nazi Duitsland was geen normaal land en het leger was absoluut niet een leger als elk ander. Er is vaker een poging gedaan om het zo af te beelden, maar de bewijzen die er liggen liegen er niet om. het Duitse leger was van onder tot boven medeplichtig en uitvoerend aan enkele van de meest afgrijselijke misdaden tegen de mensheid.

Dat Stalin en zijn goelags ook afgrijselijk waren moge zo zijn, maar dat is moreel gezien totaal irrelevant.


-

Dank voor je reactie, als historicus heb je vast een beter gefundeerde kijk op die zaak. Nogmaals, ik keur wat er gebeurd is ten volste af, los van nationaliteit en religie.

Ik stel wel vast dat in jouw betoog je het vooral hebt over "het leger" en "de Wehrmacht". In deze strip staat de "mens" centraal. Toch een verschil.

Dat de doorsnee (en het merendeel) van de jonge soldaten overtuigd nazi was geloof ik meteen. Zeker bij inlijving. Hoe zouden ze ook anders? Global information bestond niet, men hoorde maar 1 klok, en doorgaans was men minder kritisch in het verwerken van info. Nu ja, dat is er tegenwoordig misschien niet beter op ...

En ja, ze waren jong, en werden misbruikt op een moment dat ze nog enorm beïnvloedbaar waren.

Praat dat goed wat er gebeurde? Zeer zeker niet. Maar had de individuele soldaat op zo'n moment wel altijd de keuze? Zouden ze zich hebben laten inlijven indien ze alles hadden geweten?
Datzelfde geldt voor alle oorlogen natuurlijk, pas in de loopgraven zal men bedacht hebben dat men toch liever thuis had gezeten ed.

Niet iedereen is een held en durft zijn leven riskeren door tegen de gevestigde nazi-orde in te gaan. Duitsland was een dictatuur.

De gealliieerden hebben overigens weinig schroom aan de dag gelegd om wie hoog in aanzien stond in het naziregime toch maar alle privilegies van een beschermd bestaan in het westen aan te bieden. Een zeker opportunisme dat ervoor zorgde dat ene Werner von Braun nu meer bekend is om iets anders dan wat hij onder de nazi's deed. De gewone soldaat van de Wehrmacht (ik spreek heel duidelijk NIET over Waffen SS) had die keuze niet.

Los daarvan: een strip is geenszins een historisch document, het is en blijft een (artistieke) interpretatie van een bepaald element uit de geschiedenis. In het beste geval is het "zo historisch mogelijk" maar als echte bron om later de geschiedenis te kunnen kennen is het niet geschikt. Misschien wel als document om te weten hoe er over iets nog verder terug op een bepaald moment gedacht werd.

En er was in Duitsland ook wel (voornamelijk stil) protest. Misschien ken je de roman "Jeder stirbt für sich allein" van Hans Fallada wel die dat mooi illustreert. Een roman weliswaar, geen historisch correct verslag.

Oostfront als serie is een prachtig verhaal in het beeld van "Cross of Iron"en daar is wat mij betreft niks mis mee. Maar ik vond dat je heel even werd meegesleept door het idee dat de gewone soldaat onwillig slachtoffer was van de Nazi machine. Dat is (helaas) niet zoals blijkt uit wat we weten uit dagboeken, post en de harde cijfers.

De schuldvraag van een individuele Duitser is natuurlijk niet te bepalen, zeker in nazi-Duitsland. Anderzijds is er toch altijd een keuze, zoals blijkt uit degenen die zich er buiten hielden (en dan heb ik het niet over helden zoals de Scholl's).

De Nazi wreedheden waren een integraal deel van alle geledingen van de bevolking. Het is een te eenvoudig idee om te stellen dat de elite iets riep en dat het volk daarmee verschoond is van morele verantwoording. Het was te open, te overduidelijk en er waren teveel mensen betrokken (zoals het gehele Oostfront).

Dit is een discussie die natuurlijk niet meer over deze strip, of zelfs strips in het algemeen gaat, en dus misschien ook niet hier moet gevoerd worden. Hoe boeiend ik ze ook vind.

Er is inderdaad altijd een keuze. Net zoals bij de bevrijding vrouwen werden vernederd die "iets" met een Duitser hadden gehad. Die vrouwen hadden de keuze om dat te doen of niet. Maar ook de joelende massa die aan het kaalscheren sloeg had een keuze...en koos niet meteen voor het meest moreel hoogstaande.

Ook dit valt te begrijpen, maar geenszins goed te keuren. En hoeveel van die scheerders zijn er achteraf ter verantwoording geroepen? Weinigen, vermoed ik.

Wat ik maar wil zeggen: je moet de individuele reactie van mensen altijd in het kader van zijn tijd zien, in het meegesleept worden door een bepaalde sfeer, etc. Niet iedereen is in staat om een eigen mening, en houding, te hebben die afwijkt van die van de grote massa.

Niet goed te praten, en dat doe ik ook niet. Wel te begrijpen, en dat probeer ik altijd.
Misschien word ik daarin wel wat geholpen door lang in het West-Duitsland gewoond te hebben waar er niet over de oorlog werd gepraat, maar waar de schuld ervoor onderhuids wel aanwezig was.

Ik herinner me een tafereel uit het Hof van Den Haag dat oorlogsmisdaden in ex-Joegoslavië onderzoekt. 1 van de beklaagden barstte in tranen uit, had blijkbaar pas naderhand beseft waaraan hij op welke wijze had meegewerkt. Noemde zichzelf een onmens of zo. Hij praatte zichzelf geenszins goed, en moet voor de rest van zijn dagen leven met walging voor zichzelf. Zo zullen er ook een heel pak bij de Duitsers geweest zijn vermoed ik.

Het is en blijft een complex iets, de menselijke reactiepatronen. En ze zijn niet altijd even fraai, zoveel moge duidelijk zijn.

Ik heb net deel 3 van dit verhaal gelezen.

Ik vind het bijzonder entertainend. Je moet enkel voorbij aan enkele historische onjuistheden qua materieel.
In deel 1: een Panther tank toen deze nog niet in gebruik was, evenals een FW 190-D. (op de achtergrond)
In deel 3: benoeming van StuG III als amerikaanse Lee tanks. (op de voorgrond, en als belangrijke vermelding in het verhaal)

Mij stoort het een beetje, ik kan me er over zetten (hoewel ik het hier wel vermeld...)

Ik weet dat anderen het hier veel moeilijker mee hebben.

Volgende maand: deel 4. Ik kijk er naar uit te zien wie er overleefd, en waar de personages thuis komen?

mvg

Steve